Wszystkie znaki na niebie wskazują, że już niedługo czeka nas jedno z najważniejszych zjawisk w tym roku kalendarzowym. W dzień przesilenia zimowego, dojdzie do bardzo bliskiej koniunkcji dwóch planet: Jowisza i Saturna.
Z tej okazji, zapraszamy Was do zapoznania się z krótkim wpisem na temat tego niezwykłego zjawiska.
Garść informacji
Na nocnym niebie, zjawisko koniunkcji nie jest szczególnie rzadkie. Księżyc w swojej drodze na tle gwiazd, bardzo często spotyka planety lub co jaśniejsze gwiazdy. O ile zazwyczaj koniunkcje te wynoszą kilka stopni, to zdarza się co jakiś czas, że oba ciała niebieskie zbliżą się na bardzo małą odległość, lub gdy nawet dojdzie do zakrycia tego obiektu przez Księżyc.
O wiele ciekawsze są koniunkcje między planetami, a szczególnie te w których dochodzi do bardzo dużego zbliżenia obu ciał na niebie, rzędu poniżej 1 stopnia. Najczęściej dochodzi do koniunkcji między planetami wewnętrznymi (Merkurym lub Wenus) z pozostałymi planetami: Marsem lub planetami gazowymi. Rzadsze są natomiast koniunkcje właśnie między gazowymi olbrzymami: Jowiszem, Saturnem, Uranem i Neptunem, ze względu na dość długi czas jaki potrzebują do obiegu całego nieba. I o ile koniunkcje między jasnymi planetami i tymi o mniejszym blasku są niezbyt atrakcyjne, to zbliżenia dwóch jasnych planet do siebie i to na niewielką odległość są bardzo spektakularne. Z takim przypadkiem będziemy mieli do czynienia właśnie w tym roku.
Już od jakiegoś czasu, co uważniejsi obserwatorzy nieba mogli zauważyć, że dwie planety: Jowisz i Saturn, znajdują się na niebie dość blisko siebie. Przez ostatnie miesiące wzajemna odległość między planetami a to się zmniejszała a to zwiększała. Wynika to z ruchu wstecznego planet, czyli sytuacji, w której planeta cofa się w swojej wędrówce na tle gwiazd (oczywiście tylko pozornie). Gdy planeta zbliża się do opozycji, a Ziemia w swojej wędrówce po orbicie powoli dogania i następnie wyprzedza poruszającą się wolniej planetę, dochodzi wtedy do wizualnego cofania się pozycji tej planety na tle gwiazd, kreśląc na niebie w długim odstępie czasu pętlę lub zygzak .
Ruch Jowisza na tle gwiazd w 2020 roku
Ruch Saturna na tle gwiazd w 2020 roku
Jednak co najważniejsze, obie planety zakończyły już swój ruch wsteczny i powoli, acz systematycznie zbliżają się do siebie.
Początkiem listopada odległość między Jowiszem i Saturnem zmaleje poniżej 5 stopni, co pozwoli na obserwację obu planet w polu widzenia większości lornetek.
Z każdym kolejnym dniem będziemy mogli obserwować malejącą odległość między tymi planetami. Na miesiąc przed największym zbliżeniem, obie planety będzie dzielić już tylko nieco ponad 3 stopnie, początkiem grudnia odległość ta spadnie do 2 stopni a na tydzień przed finałem wzajemna odległość między planetami wyniesie 0,5 stopnia (tyle co średnica Księżyca podczas pełni).
Rozmiar tarczy Księżyca i odległość między Jowiszem i Saturnem w tej samej skali
Do największego zbliżenia dojdzie 21 grudnia, w dzień przesilenia zimowego. Tego wieczoru, Jowisza i Saturna będą dzieliły tylko 6 minut i 6 sekund kątowych. Aby sobie wyobrazić jaka to odległość, weźmy na przykład wielkość tarczy Księżyca i podzielmy ją na pięć części. Właśnie ta jedna część to w przybliżeniu 6 minut kątowych. Tak niewielka odległość między planetami, spowoduje że ich blask może zlewać się w jeden punkt, przez co stworzą wizualnie jeden obiekt. Poza tym pozwoli to również na ich obserwację przez teleskopy, w jednym polu widzenia nawet przy użyciu dużych powiększeń. 
Położenie Jowisza i Saturna nad horyzontem wieczorem 21 grudnia
Kalendarium
Od 3 listopada, obie planety będzie dzielić mniej niż 5 stopni
14 listopada – odległość zmniejszy się poniżej 4 stopni
19 listopada – Koniunkcja Księżyca z Jowiszem i Saturnem
21 listopada – na miesiąc przed największym zbliżeniem, obie planety będzie dzielić około 3,2 stopnia.
23 listopada odległość między planetami spadnie poniżej 3 stopni
3 grudnia – odległość spadnie poniżej 2 stopni
13 grudnia – dzieląca odległość planety spadnie poniżej 1 stopnia
17 grudnia – separacja poniżej 0,5 stopnia (w niedalekiej odległości będzie przebywał Księżyc)
21 grudnia – największe zbliżenie – 6 minut i 6 sekund kątowych kątowych!
Porady dla obserwatorów
Mimo że do największego zbliżenia Jowisza i Saturna dojdzie dopiero 21 grudnia, już teraz zachęcamy was do obserwacji tych dwóch planet. Nie warto bezczynnie czekać na moment największego zbliżenia, lecz warto wykorzystać każde okienko pogodowe, bo nigdy nie wiadomo jaka pogoda nas czeka w finalnym dniu. Z pewnością najbardziej efektowne będzie zbliżenie obu planet na mniej niż 0,5 stopnia, dlatego obserwacje warto zaplanować na kilka dni przed największym zbliżeniem i kilka dni po.
Zachęcamy Was do dokumentacji tego zjawiska, czy to w formie zdjęć czy też szkiców. Warto już teraz rozpocząć obserwacje i utrwalać zmieniającą się wzajemną odległość między tymi dwiema planetami. Bo nieprędko będziemy mogli ponownie zobaczyć zbliżenie tych dwóch planet na niebie. Kolejna koniunkcja tych dwóch planet dopiero w ostatni dzień października 2040 roku, jednak ze zdecydowanie większą odległością między nimi wynoszącą ponad 1 stopień.
Fotografia
Możemy pokusić się także o fotografię tego zjawiska. Przyda się tutaj teleskop z możliwie jak największą ogniskowa. Przy standardowej matrycy APS-S w ognisku teleskopu o ogniskowej 1000mm bez problemu zmieścimy obie planety wraz z najjaśniejszymi księżycami (które jednak prawie na pewno nie będą widoczne, jeśli nie będziemy chcieli „przepalić” Jowisz i Saturna.
Dużo bardziej spektakularne okażą się próby uchwycenia tego dedykowaną kamerą planetarną. Biorąc pod uwagę najbardziej popularny senesor 1/2.8″ IMX290 i ogniskową 1000mm, uzyskamy świetny kadr i bardzo dobre detale na tarczach obu planet.
Przy ogniskowej 2000mm (można to łatwo osiągnąć Barlowem) i kamerze z tym samym sensorem uzyskamy kapitalny widok, który z pewnością prędko się nie powtórzy.
Wizualizacje
Źródła:
- Stellarium
- S. Seip: Atlas nieba. Gwiazdy, obiekty, zjawiska. Wydawnictwo RM. Warszawa 2012.
