Epoka ryby swój byt zakończyła,
Spłynęła w końcu w mętnej już wodzie,
Teraz już wodnik legiony zasila
By ludzi ogromy żyły w swobodzie.
We wrześniowe wieczory na nocnym niebie góruje jeden z gwiazdozbiorów zodiakalnych – gwiazdozbiór Wodnika. Zapraszamy was na zapoznanie się z pierwszym gwiazdozbiorem z cyklu, w którym przedstawimy wam zarówno ogólną charakterystykę gwiazdozbiorów nocnego nieba, jak również znajdujące się w nich ciekawe obiekty warte obserwacji.
Wodnik (z łaciny Aquarius) jest dziesiątym co do wielkości gwiazdozbiorem nieba. Należy on do gwiazdozbiorów jesiennych (jest to czas jego najlepszej widoczności na nocnym niebie), choć już w lipcu przed świtem pojawia się nad południowo-wschodnim horyzontem, natomiast znika z nocnego nieba w grudniowe wieczory. Słońce przechodzi przez gwiazdozbiór Wodnika od 16 lutego do 12 marca, wchodząc od strony gwiazdozbioru Koziorożca do gwiazdozbioru Ryb.
Niebiański woziwoda
Wodnik jest jednym z najstarszych nazwanych gwiazdozbiorów, gdyż konstelacja ta była znana już w Babilonii i starożytnym Egipcie. Od samego początku gwiazdozbiór ten był powiązany z wodą. Słowo Aqua w łacińskiej nazwie gwiazdozbioru znaczy właśnie „woda”.
Starożytni Egipcjanie identyfikowali konstelację Wodnika z bogami Nilu i wierzyli, że to ten gwiazdozbiór zaczyna coroczną życiodajną powódź.
W mitologi greckiej pierwowzorem Wodnika był Ganimedes. Był on synem Trosa, króla Troi. W swoim czasie Ganimedes był uważany za najprzystojniejszego mężczyznę na Ziemi. Zeus zauroczony Ganimedesem zapragnął mieć go u swego boku. Przemieniwszy się w orła, porwał młodzieńca i przeniósł go na Olimp, gdzie służył bogom jako podczaszy, podając im wodę wymieszaną z nektarem i ambrozją. Właśnie z tego powodu na mapach nieba, konstelację tą przedstawia się najczęściej jako młodzieńca rozlewającego wodę z dzbana.
Wyobrażenie gwiazdozbioru Wodnika na dawnej mapie nieba. Źródło
Gwiazdy
Wodnik jest bardzo rozległym gwiazdozbiorem, w którym jednak nie ma żadnych jasnych i wyróżniających się gwiazd, i tylko dwie z nich mają jasność powyżej +3 magnitudo. Najjaśniejszą gwiazdą konstelacji jest β Aquarii – Sadalsuud (z arabskiego „najszczęśliwsza [gwiazda] szczęśliwego”) o jasności +2,9 mag. Nieco słabsza jest od niej α Aquarii – Sadalmelik („szczęśliwą [gwiazdę] króla”) ma +2,95 mag.
Mapa gwiazdozbioru Wodnika. Źródło: Program „Nocny Obserwator”
Obiekty głębokiego nieba
Mimo że gwiazdozbiór Wodnika nie wyróżnia się na tle gwiazd, można w nim znaleźć co najmniej kilka obiektów głębokiego nieba godnych uwagi.
Messier 2 – dość jasna gromada kulista (+6,5 mag) po raz pierwszy obserwowana przez przez Jeana-Dominiquea Maraldi w 1746 roku. Messier odkrył ją niezależnie i dodał ją do swojego katalogu czternaście lat później. Bez problemu widoczna już w lornetce, natomiast w teleskopie przy większych powiększeniach będziemy w stanie rozróżnić poszczególne gwiazdy na brzegach gromady. Odnajdziemy ją nieco ponad 8 stopni na zachód od α Aqr i 4,5 stopnia na północ od β Aqr.
Messier 72 – gromada kulista odkryta 30 sierpnia 1780 roku przez Pierre’a Méchaina. Jest jedną ze słabszych gromad kulistych w katalogu Messiera (+9,2 mag), jednak w niewielkim teleskopie nie powinna sprawić problemu w obserwacjach. Gromadę odnajdziemy nieco ponad 3 stopnie na południe od gwiazdy Albali / ε Aqr (+3,75 mag).
Messier 73 – asteryzm składający się z czterech gwiazd odkryty przez Charlesa Messiera w 1780 roku. Na początku uważano ją za gromadę otwartą, jednak przeprowadzone badania wskazują, że gwiazdy te nie są ze sobą powiązane grawitacyjnie, a ich bliskość na niebie jest przypadkowa. Odnajdziemy ją w dległosci około 1,2 stopnia na wschód od M72.
NGC 7009 – Mgławica Saturn. Odkryta 7 września 1782 roku przez Williama Herschela. Swoją nazwę zawdzięcza dzięki kształtowi jak i rozmiarom kątowym zbliżonym do planety Saturn. Jasność mgławicy wynosi około +8,0 mag i zaobserwujemy ją już w mniejszych teleskopach, choć najlepiej prezentuje się w teleskopach o dużej aperturze i sporych powiększeniach. Na niebie mgławicę odnajdziemy nieopodal M72 i M73, niecałe 1,2 stopnia na zachód od gwiazdy v Aqr / 13 Aqr (+4,5 mag).
NGC 7293 – (Mgławica Ślimak, Helix, Oko Boże). Jest to mgławica planetarna odkryta w 1823 roku przez Karla Ludwiga Hardinga. Należy ona do najbliższych Ziemi mgławic planetarnych, będąc oddalona o około 714 lat świetlnych. Mgławica ta należy również do najjaśniejszych tego typu obiektów na niebie – jej jasność wynosi około +7,6 mag. Do jej obserwacji wystarczy już średniej wielkości teleskop. Jednak w obserwacjach może przeszkadzać jej niskie położenie nad horyzontem – nawet w chwili górowania mgławica nie wschodzi wyżej niż 20 stopni ponad horyzont. Odnajdziemy ją w południowej części gwiazdozbioru, około 1 stopnień na zachód od gwiazdy 59 Aqr (+5,2 mag).
O tej mgławicy pisaliśmy tutaj.
Roje meteorów
W konstelacji Wodnika znajduje się kilka radiantów rojów meteorów. Do najaktywniejszych należy rój Eta Akwarydów. Meteory z tego roju związane są z chyba najsłynniejszą kometą – 1P/Halley. Maksimum aktywności przypada około 5 i 6 maja każdego roku. ZHR dla tego roju wynosi do 60 meteorów w ciągu godziny.
One Reply to “Poznajemy gwiazdozbiory I – Wodnik”