U stóp Oriona przepływa zdążając w kierunku południowym niebiańska rzeka. Konstelacja ta od starożytności, w wielu kulturach była utożsamiana z rzeką. Ze względu na położenie wśród bardziej znanych gwiazdozbiorów, oraz małą liczbę wyrazistych gwiazd, często bywa niezauważana.
Zapraszamy na kolejną odsłonę serii „Poznajemy gwiazdozbiory”. Dziś przyjrzymy się gwiazdozbiorowi Erydanu.
Erydan jest gwiazdozbiorem nieba południowego i szóstą co do wielkością konstelacją nieba o powierzchni 1138 stopni kwadratowych. Jego północny koniec leży nieco na północ od równika niebieskiego, a południowy kraniec konstelacji sięga deklinacji -58 stopni. Oznacza to, że odległość między najbardziej skrajnymi punktami gwiazdozbioru na północ i południe, wynosi niemal 58 stopni – więcej niż w którymkolwiek innym gwiazdozbiorze.
Gwiazdozbiór Erydanu na starej mapie nieba.
Mitologia
W wyobrażeniach starożytnych astronomów gwiazdy Erydanu niemal zawsze przedstawiały rzekę. Dla Rzymian gwiazdozbiór ten reprezentował Pad, dla Egipcjan – Nil, a dla mieszkańców Mezopotami Tygrys albo Eufrat.
Nazwa Erydan wywodzi się z mitologi greckiej, od boga (syna tytana Okeanosa i tytanidy Tetydy) i zarazem uosobienia rzeki o tej samej nazwie. W mitologii można znaleźć dwa odniesienia do tej rzeki. W jednej wersji, Erydan to rzeka w Tartarze, miejsce męczarni Tantala który miał zostać tu strącony za karę popełnienia zbrodni na swoim synu.
W innej wersji Erydan to rzeka w której zatonął Faeton – syn boga Słońca, Heliosa i nimfy morskiej Klimene. Młodzieniec, chcąc dowiedzieć się prawdy o swoim pochodzeniu, udał się do świątyni Heliosa. Tam bóg potwierdził że Faeton jest jego synem, jednak młodzieńcowi było to mało.W takiej sytuacji Helios obiecał, że spełni jego jedno życzenie. Faeton chciał przez jeden dzień powozić po niebie rydwanem Słońca. Jednak szybko zrozumiał, że w wyniku braku wprawy nie jest w stanie zapanować nad potężnymi i kapryśnymi skrzydlatymi końmi. W skutek chaotycznego powożenia rydwanem, wiele miejsc na Ziemi zostało spalonych i zniszczonych. Bogowie widząc, że tym sposobem może dojść do całkowitego zniszczenia Ziemi jak i Nieba, interweniowali u Zeusa. Żeby położyć temu kres, Zeus raził Faetona piorunem, który wypadł z rydwanu i utonął w wodach rzeki Erydan.
Gustave Moreau – „Faeton”, 1878 r. Źródło.
Widoczność
Erydan w całości widoczny jest na południowej półkuli, jednak dzięki temu, że położone północne obszary gwiazdozbioru są szersze niż południowe, na polskim niebie można obserwować niemal 3/4 powierzchni całej konstelacji.
W Polsce widoczny jest w miesiącach jesienno-zimowych. Na niebie porannym pojawia się pod koniec sierpnia, a znika z wieczornego nieba w marcu. Najlepsza widoczność tego gwiazdozbioru przypada między listopadem a styczniem.
Erydan graniczy z gwiazdozbiorami (kolejność zgodnie ze wskazówkami zegara): Wieloryba, Pieca, Feniksa, Tukana, Węża Wodnego, Zegara, Rylca, Zająca, Oriona i Byka.
Konstelacja Erydanu. Źródło.
Gwiazdy
Dwa krańce rzeki wyznaczają dwie najjaśniejsze gwiazdy konstelacji: Achernar (α Eridani, +0,45 mag) położona na południowym krańcu, oraz Cursa (β Eridani, +2,78), położona na północnym krańcu rzeki.
Jasność poniżej +3 mag mają jeszcze dwie gwiazdy: Acamar (θ Eri, +2,88 mag) oraz Zaurak (γ Eri, +2,97 mag).
Mapa gwiazdozbioru Erydan. Program Nocny Obserwator.
Obiekty głębokiego nieba
NGC 1232 – jest to galaktyka spiralna z poprzeczką, odkryta w 1784 roku przez Williama Herschela. Ze względu na położenie galaktyki względem nas (w kierunku jej bieguna), możemy obserwować jej wyraźnie uwydatnione ramiona spiralne, oddzielone rzadszą materią międzygwiezdną. Galaktyka posiada też mniejszego towarzysza – NGC 1232A, będącą prawdopodobnie jej satelitą. Obie galaktyki zostały skatalogowane w Atlasie Osobliwych Galaktyk jako Arp 41.
Jasność obserwowana NGC 1232 wynosi +9,9 mag, a rozmiary około 7,1×6,3 minut kątowych. Odnajdziemy ją 2,5 stopnia na północny-zachód od gwiazdy τ4 Eri (+3,70 mag).
Arp 41. Źródło.
NGC 1300 – to galaktyka spiralna z wyraźnie uwydatnioną poprzeczką, odkryta w 1835 roku przez Johna Herschela, syna Williama. Jasność obserwowana galaktyki to około +10,4 mag a rozmiary kątowe wynoszą 5,9×4,1 minut kątowych. Odnajdziemy ją w zachodniej części gwiazdozbioru, 2,3 stopnia na północ od τ4 Eri (+3,70 mag). Razem z tą gwiazdą oraz z NGC 1232 tworzą trójkąt równoboczny.
NGC 1300. Źródło.
NGC 1535 – mgławica planetarna odkryta w 1785 roku przez Williama Herschela. Jasność mgławicy wynosi +10,4 mag, a rozmiary kątowe to około 50 sekund kątowych. Odnajdziemy ją około 4 stopnie na wschód od gwiazdy Zaurak (γ Eri, +2,95 mag). Do jej obserwacji potrzebujemy co najmniej większego teleskopu i użycia sporych powiększeń.
NGC 1535. Źródło.
IC 2118 – mgławica Głowa Wiedźmy. Jest to mgławica emisyjna, uważana za bardzo starą pozostałość po supernowej. Odkryta została przez Maxa Wolfa 16 stycznia 1891 roku. Jednak istnieje przypuszczenie, że obserwował ją również William Herschel w grudniu 1786 roku, który jednak błędnie podał jej pozycję. Tak obliczonych współrzędnych później nie zweryfikowano, przez co sama mgławica została skatalogowana przez Johna Dreyera jako NGC 1909, o współrzędnych w których samej mgławicy nie znaleziono. Dlatego też IC 2118 utożsamiana jest z NGC 1909 i często podawane są te oznaczenia. Natomiast nazwa mgławicy jest związana z jej kształtem, który przedstawia wyobrażenie głowy czarownicy z profilu.
Mgławica jest chmurą gazu i pyłu oświetloną przez gwiazdę Rigel (β Ori, +0,18 mag). Kolor mgławicy pochodzi nie tylko od samej gwiazdy Rigel, lecz jest także wynikiem rozpraszania światła na cząstkach pyłu.
Mgławicę odnajdziemy trochę ponad 2 stopnie za zachód od gwiazdy Rigel, a dokładniej pomiędzy gwiazdami λ Eri (+4,25 mag) oraz gwiazdy ψ Eri (+4,80 mag). Ze względu na duże rozmiary mgławicy (3×1 stopnie) oraz niską jasność powierzchniową, mgławica jest bardzo ciężka do obserwacji wizualnych, jednak doskonale widoczna jest na fotografach o długiej ekspozycji.
IC 2118/NGC 1909. Źródło.
Źródła:
