Październikowe obserwacje Merkurego - Astromat

Merkury to planeta trudna, często nieuchwytna dla obserwatorów, zawsze przebywająca w niedalekiej odległości od Słońca. Czasem jednak los sprzyja obserwatorom i przez pewien okres czasu mają możliwość w dobrych warunkach zapolować na najmniejszą planetę Układu Słonecznego. W taki okres właśnie wchodzimy i w tym artykule przyjrzymy się bliżej tej planecie.

O Merkurym słów kilka

Merkury to najmniejsza i najbliższa Słońca planeta Układu Słonecznego. Jako planeta dolna znajduje się dla ziemskiego obserwatora zawsze blisko Słońca, dlatego jest trudna do obserwacji. Mimo to należy do planet widocznych gołym okiem i była znana już w starożytności. Merkurego dojrzeć można jedynie tuż przed wschodem lub tuż po zachodzie Słońca.
Ukształtowanie powierzchni Merkurego przypomina Księżyc: są na nim liczne kratery uderzeniowe i pozbawiony jest on atmosfery. Temperatura powierzchni waha się od −173 °C do 427 °C. Planeta posiada duże żelazne jądro, generujące pole magnetyczne stukrotnie słabsze od ziemskiego, a rozmiar jądra sprawia, że Merkury ma jedną z największych gęstości spośród planet Układu Słonecznego (Ziemia ma nieznacznie większą gęstość). Merkury podobnie jak Wenus nie ma naturalnych satelitów.
Pierwsze udokumentowane obserwacje Merkurego sięgają pierwszego tysiąclecia p.n.e. Starożytni Grecy początkowo uważali, że są to dwa ciała niebieskie: pierwsze widzialne tylko przed wschodem Słońca (nazywali je Apollo), drugie widzialne tylko po zachodzie Słońca (nazywali je Hermesem). Starożytni Egipcjanie, Chaldejczycy oraz późniejsi astronomowie greccy wiedzieli, że Merkury widoczny o poranku i wieczorem jest tą samą planetą. Było to znane Egipcjanom już około 1150 roku p.n.e. Za sprawą szybkiego ruchu planety, powodowanego jej krótką orbitą, Rzymianie (podobnie jak Grecy) nadali planecie nazwę na cześć posłańca bogów i patrona handlarzy – Merkurego.
W porównaniu z innymi planetami Układu Słonecznego o Merkurym wiadomo stosunkowo niewiele; ze względu na problemy natury technicznej zbadały go dotychczas tylko dwie sondy. Pierwsza z nich – Mariner 10 – w latach 1974–1975 trzykrotnie przeleciała obok Merkurego i wykonała mapy 45% powierzchni. Sonda MESSENGER w 2008 i 2009 roku dokonała trzech przelotów obok planety, po czym w latach 2011–2015 badała ją z orbity jako sztuczny satelita. W 2025 roku na orbitę wokół Merkurego ma dotrzeć sonda BepiColombo.

Zdjęcie z sondy Messenger przedstawiające Merkurego w naturalnych kolorach. Źródło.

Obserwacje Merkurego

Podobnie jak Wenus, Merkury widoczny jest z Ziemi w różnych fazach (% oświetlenia tarczy). W przypadku tej planety, jej odległość od Słońca, szybkość z jaką porusza się po swojej orbicie sprawia, że nie dość, że procent oświetlenia tarczy szybko ulega zmianie, to tak samo szybko zmieniają się rozmiary kątowe tarczy i jasność planety. Najefektowniejsza jest oczywiście faza sierpa i towarzyszące jej duże rozmiary kątowe, jednak wtedy Merkury zawsze znajduje się bardzo blisko Słońca i ginie w jego blasku, przez co jego obserwacje są bardzo trudne. Natomiast gdy wystarczająco oddala się od naszej dziennej gwiazdy, średnica pozorna tarczy planety maleje przy zwiększającej się fazie. Dodatkowo Merkury nigdy (na w miarę ciemnym niebie) nie wznosi się wysoko nad horyzont (w korzystnych warunkach jest to około 10-15 stopni) i zależy to nie tylko od odległości od Słońca ale także od korzystnego nachylenia ekliptyki względem horyzontu. Wszystko to sprawia, że jest to naprawdę wymagająca planeta dla obserwatorów.
Oczywiście planeta może być widoczna gołym okiem, jednak na jaśniejącym niebie jej dostrzeżenie może być trudne i warto wspomóc się lornetką. W średniej wielkości teleskopie powyżej 10 cm średnicy i przy zastosowaniu odpowiednio dużego powiększenia będziemy w stanie dostrzec tarczę planety.

Polujemy na Merkurego

W pierwszej połowie października przypada drugi w tym roku okres najlepszej widoczności Merkurego na niebie. Planeta będzie widoczna przed wschodem Słońca nad wschodnim horyzontem. Na poniższych grafikach znajduje się położenie Merkurego nad wschodnim horyzontem w każdym dniu, od 1 do 20 października o godzinie 06:00 CEST.

1 października Merkury wschodzi około 05:30 CEST, jego jasność wynosi +1,2 mag, a średnica tarczy 8,85 sekund kątowych przy fazie 16,6%.
8 października Merkury znajdzie się w maksymalnej elongacji zachodniej wynoszącej 17,98 stopnia. Planeta wschodzi około 05:15 CEST. Tego dnia nad ranem faza planety wyniesie 49%, średnia tarczy 7,12 sekund kątowych, a jasność -0,38 mag.
20 października Merkury wschodzi ok. 06:00 CEST, jasność planety wyniesie -1,05 mag, oświetlenie tarczy wyniesie 88%, a średnia pozorna 5,42 sekund kątowych.