Powoli wchodzimy w sezon do obserwacji przepięknego centrum naszej galaktyki, bo właśnie wiosna to w Polsce najlepszy czas na obserwacje najjaśniejszej części Drogi Mlecznej. Jeśli więc jesteś fanem obserwacji nocnego nieba, to przez najbliższe tygodnie będziesz miał dobrą okazję, by wybrać się na obserwacje Drogi Mlecznej.
Jednak gdzie i kiedy udać się na obserwacje naszej galaktyki?
Sezon na Drogę Mleczną?
Zanim przejdziemy do planowania wycieczki na obserwacje Drogi Mlecznej, watro wiedzieć, czym jest potocznie nazywany jej sezon. Jest to, najprościej mówiąc, okres, kiedy jasne centrum naszej galaktyki jest najlepiej widoczne, a w Polsce sezon ten trwa wiosną, od lutego do maja, później pod koniec lipca i w sierpniu. Jednak w okresie wakacyjnym centrum Drogi Mlecznej jest już gorzej widoczne.
Mimo że wstęgę naszej galaktyki możemy obserwować na całym świecie przez cały rok, to jej jasne centrum i okolice nie są widoczne cały czas. Warto zaznaczyć, że sezon obserwacyjny jest składową widoczności centrum Drogi Mlecznej nad horyzontem oraz zaistnienia nocy astronomicznej. Ten drugi aspekt sprawia, że czas najlepszej widoczności Drogi Mlecznej jest na wiosnę, a nie w miesiącach letnich, kiedy to przecież gwiazdozbiory centrum Drogi Mlecznej (Skorpion i Strzelec) są widoczne w godzinach wieczornych i które nie wymagają oczekiwania do późnej nocny na dostateczne pojawienie się centrum naszej galaktyki nad horyzontem. Wystąpienie zjawiska tzw. białych nocy w miesiącach letnich jest właśnie głównym powodem i sprawcą, że to właśnie wiosna jest najlepszym czasem na łowy centrum galaktyki.
Warto jest też pamiętać, że patrzymy na naszą galaktykę od wewnątrz, dlatego też Droga Mleczna zawsze jest widoczna jako pojedyncza wstęga na niebie. Sezonowość widoczności jej poszczególnych części jest spowodowana obiegiem Ziemi wokół Słońca. Nasza dzienna gwiazda przemieszczając się pozornie na tle gwiazdozbiorów zodiakalnych uniemożliwia nam obserwacje jej pewnych części, widocznych akurat za dnia. Z tego względu na przykład w grudniu nie możemy obserwować centrum Drogi Mlecznej, ponieważ w jego okolicach znajduje się Słońce i widoczne jest tylko za dnia. W tym czasie w nocy mamy widok na obrzeża galaktyki, w kierunku ramienia Oriona czy Perseusza. W czerwcu sytuacja jest odwrotna, Słońce znajduje się w okolicach Oriona i Byka, a centrum Drogi Mlecznej, znajdujące się w Ramieniu Strzelca, widoczne jest przez całą noc.
Do tego jeszcze dochodzi fakt, że nie da się obserwować całej wstęgi Drogi Mlecznej z Polski, a tylko jej 2/3 w ciągu całego roku. Pozostała 1/3 części naszej galaktyki nie wschodzi nigdy ponad horyzont i widoczna jest jedynie z południowej półkuli. Dodatkowo w ciągu nocy możemy obserwować jedynie połowę widocznej dla nas jej długości, gdyż druga połowa znajduje się na niebie dziennym. Dlatego, aby zaobserwować całą Drogę Mleczną naraz, musielibyśmy dosłownie znaleźć się na dwóch półkulach i to najlepiej w różnych porach roku. Widoczne poniżej zdjęcie przedstawia właśnie taki widok. Zostało ono wykonane przez Petra Horálka i Juana Carlos Casado podczas gdy dwie części Drogi Mlecznej ustawione były tak samo i widoczne z tych samych szerokości geograficznych, tylko z dwóch półkul i o różnych porach roku.
Kiedy najlepiej jest wybrać się na obserwacje centrum Drogi Mlecznej?
Kiedy wiemy już, dlaczego występuje sezonowość widoczności Centrum Drogi Mlecznej, można zacząć planowanie. Najlepszym czasem w Polsce do obserwacji centrum Drogi Mlecznej jest okres pomiędzy końcówką lutego a końcówką maja, gdy jeszcze nie mamy do czynienia z białymi nocami. Warto jest też wziąć pod uwagę fazy Księżyca i wybrać odpowiedni czas, najlepiej w okolicy nowiu. Pod koniec maja mieszkańcy północnych części Polski muszą wziąć pod uwagę rozpoczynające się już białe noce.
Poniżej sporządziłem zestawienie najlepszych nocy, z uwzględnieniem faz Księżyca, na obserwacje Drogi Mlecznej.
27 lutego – 12 marca
- 27 lutego świt astronomiczny nastąpi o 4:39, centrum Drogi Mlecznej wzejdzie o 3:57,
wschód Słońca o 06:30, zachód Słońca o 17:18, wschód Księżyca o 5:23, zachód Księżyca o 12:39
- 12 marca świt astronomiczny nastąpi o 4:09, centrum Drogi Mlecznej wzejdzie o 3:07
wschód Słońca o 06:01, zachód Słońca o 17:39, wschód Księżyca o 10:44, zachód Księżyca o 03:43
27 marca – 8 kwietnia
- 27 marca świt astronomiczny nastąpi o 04:29, centrum Drogi Mlecznej wzejdzie o 3:07
wschód Słońca o 6:26, zachód Słońca o 19:02, wschód Księżyca o 5:02, zachód Księżyca o 12:51
- 8 kwietnia świt astronomiczny nastąpi o 03:55, centrum Drogi Mlecznej wzejdzie o 2:19
wschód Słońca o 6:01, zachód Słońca o 19:30, wschód Księżyca o 9:29, zachód Księżyca o 2:36
23 kwietnia – 6 maja
- 23 kwietnia świt astronomiczny nastąpi o 3:08, centrum Drogi Mlecznej wzejdzie o 1:20
wschód Słońca o 5:28, zachód Słońca o 19:43, wschód Księżyca o 3:06, zachód Księżyca o 10:32
- 6 maja świt astronomiczny nastąpi o 2:20, centrum Drogi Mlecznej wzejdzie o 00:28
wschód Słońca o 5:02, wschód Słońca o 20:02, wschód Księżyca o 8:14, zachód Księżyca o 1:20
UWAGA! Powyższe godziny i dane zostały wyznaczone dla centrum Polski, dla pozostałych części kraju mogą się one nieco różnić.
Tylko dla południa Polski! 25 maja – 1 czerwca
Centrum Drogi Mlecznej będzie widoczne przez całą noc.
- 25 maja zmierzch astronomiczny rozpocznie się o 23:28, a świt o 1:45
wschód Słońca o 4:45, zachód Słońca o 20:28, wschód Księżyca o 2:56, zachód Księżyca o 15:03
- 1 zmierzch astronomiczny rozpocznie się o 23:57, a świt o 1:18
wschód Słońca o 4:39, zachód Słońca o 20:36, wschód Księżyca o 5:39, zachód Księżyca o 22:57
W dalszych tygodniach Polskę zdominuje zjawisko białych nocy, podczas których niebo nie będzie stawało się całkowicie ciemne. Podczas ich trwania nie następuje zjawisko nocy astronomicznej. Słońce nie chowa się głębiej niż 18° pod horyzont i po zmierzchu następuje od razu świt. Na północy kraju białe noce będą trwały ponad półtora miesiąca! W centrum Polski będą trwały około miesiąc, a na samym południu kraju niecałe dwa tygodnie. Oczywiście w tym czasie Droga Mleczna i jej centrum będą nadal widoczne, jednak zwłaszcza w szczycie występowania białych nocy obserwowanie Drogi Mlecznej będzie utrudnione, a w większości kraju nawet bardzo trudne.
Gdzie najlepiej jest się wybrać na obserwacje Centrum Drogi Mlecznej?
Oprócz Księżyca i białych nocy, kolejną dużą przeszkodą w obserwowaniu centrum naszej galaktyki może okazać się zanieczyszczenie sztucznym światłem. Słaby blask Drogi Mlecznej może bardzo łatwo zaniknąć w jasnych światłach miast czy wsi. Aby móc w ogóle podziwiać wstęgę naszej galaktyki, powinniśmy wyjechać z dala od sztucznych świateł. W wyborze dogodnego miejsca do obserwacji może pomóc nam strona Light pollution map. Widoczne na mapie poniżej kolory czerwony, pomarańczowy oraz żółty oznaczają miejsca mocno zanieczyszczone sztucznym światłem – z niebem od około 9 do 6 w skali Bortle’a. Pod takim niebem dostrzeżenie ciemniejszych obiektów jest niemożliwe. Dopiero jeśli znajdziemy się pod niebem oznaczonym na mapie kolorem zielonym czy najlepiej granatowym będziemy mieli odpowiednie warunki do dogodnych obserwacji centrum naszej galaktyki.
Fotografowanie Drogi Mlecznej
Powszechnie wiadomo, że ludzkie oko nie jest na tyle czułe, by wydobyć z ciemnego nieba całego piękna, a które widoczne jest dopiero gdy skierujemy w jego kierunku aparaty. Widok centrum Drogi Mlecznej w ciemną, bezksiężycową noc, z dala od świateł miejskich może odebrać nam dech w piersiach, jednak warto ten widok nie tylko zachować w pamięci, ale również na zdjęciach.
Aby fotografować Drogę Mleczną, wystarczy nam już tak naprawdę aparat z szerokim obiektywem i statyw. Jeśli nie wiecie, jak zaplanować swoje zdjęcia, czy ustawić w nocy aparat, to zapraszam do sprawdzenia naszego innego wpisu mówiącego o podstawach fotografii nocnego nieba.
Wiosna jest bardzo dobrym czasem na fotografowanie naszej galaktyki. Jasny pas Drogi Mlecznej widoczny jest w drugiej połowie nocy nisko nad horyzontem. Oprócz sezonowości widoczności Drogi Mlecznej, w różnych miesiącach jest ona widoczna nieco inaczej. Jeśli chcecie uchwycić łuk Drogi Mlecznej ustawiony pod małym kątem do horyzontu, najlepiej jest fotografować ją w marcu, wtedy powoli wyłaniające się jej centrum widnieje nisko nad horyzontem, a za nim cały łuk Drogi Mlecznej. W kwietniu nasza galaktyka zacznie się już wschodzić pod kątem około 45° i większym względem horyzontu. W kolejnych tygodniach będzie się ustawiała pod coraz większym kątem, by w lato widnieć ustawiona prawie pionowo względem horyzontu. Dlatego właśnie wczesną wiosną mamy najlepsze warunki nie tylko do uchwycenia nisko pochylonych nad horyzontem okolic centrum galaktyki, a przedstawienia ich całkowicie inny sposób.
Panoramy Drogi Mlecznej są idealnym sposobem na to. Do wykonania takiej panoramy nie potrzebujemy żadnego montażu czy drogiego sprzętu. Można ją już wykonać za pomocą aparatu na statywie. Warto będzie się jednak wyposażyć w głowicę kulkową lub głowicę panoramiczną. Zwłaszcza przy tworzeniu panoram w nocy, mogą się okazać bardzo pomocne. Wykonywanie panoram Drogi Mlecznej nie jest takie trudne, można je wykonywać na wiele sposobów. Ja osobiście robię to tak: poziomuję statyw z aparatem, tak by wszystko było równe względem horyzontu. Podczas wykonywania zdjęć robię nakładki około 20-30%, tzn. wykonuje kolejne zdjęcia w taki sposób, aby kadry na siebie nachodziły, by później program podczas składania panoramy mógł je bez problemu połączyć. Następnie przenoszę kadr wyżej, zostawiając również nakładkę około 20-30% i robię kolejny rząd zdjęć. Tym sposobem wykonuję tyle rzędów i paneli zdjęć, ile potrzebuję do panoramy. Wykonane w ten sposób zdjęcia warto będzie skalibrować i lekko obrobić przed złożeniem. Panoramę z przygotowanych wcześniej zdjęć składam w darmowym programie Microsoft ICE, Jest on bardzo prosty w obsłudze i potrafi sobie poradzić z wieloma trudnymi kadrami. Panoramy nieba można również składać w Photoshopie lub Lightroomie, jednak zauważyłem, że ICE radzi sobie z tym najlepiej, zwłaszcza w przypadku nocnych zdjęć
Podsumowując
Sezon na Drogę Mleczną jest według mnie jednym z najlepszych pod kątem astronomicznym okresów w roku. Jasne centrum Drogi Mlecznej powoli powraca na nasze niebo po spotkaniu ze Słońcem, będąc widocznym co raz lepiej z dnia na dzień. Jednak by móc je podziwiać w pełnej okazałości trzeba wziąć pod uwagę kilka czynników, mogących wpłynąć na jakość obserwacji:
- Sztuczne światła i Księżyc w dużej fazie mogą skutecznie uniemożliwić obserwacje
- Miejsce na obserwacje powinno mieć odsłonięty południowo-wschodni horyzont
- Świt i białe noce są twoimi największymi wrogami, więc postaraj się wybrać na obserwacje póki noce są jeszcze długie
Jeśli weźmiesz pod uwagę te trzy rzeczy i zaplanujesz swoje obserwacje, widoki jasnego centrum naszej galaktyki na pewno Cię zachwycą. Jeśli jednak okażą się niewystarczające, zawsze możesz spróbować je sfotografować, dzięki czemu nie dość że „zobaczysz” więcej, to zabierzesz te nieziemskie widoki ze sobą do domu.