Już mniej niż dwa miesiące dzieli nas od jednego z najważniejszych zjawisk astronomicznych w 2022 roku. W październiku czeka nas najgłębsze zaćmienie Słońca od czasu zaćmienia Słońca z 20 marca 2015 roku. Zbiór najważniejszych informacji na temat tego zjawiska oraz możliwości jego obserwacji znajdziecie w niniejszym wpisie.
Trochę faktów
Czekające nas niebawem zaćmienie będzie zaćmieniem częściowym, należącym do cyklu saros 124 (będąc 55. z 73. zaćmień w tym cyklu, oraz jednym z 29. częściowych). Obserwacja zaćmienia będzie możliwa z terenów niemal całej Europy (oprócz Portugalii i południowej Hiszpanii), na Bliskim Wschodzie, południowo-zachodniej części Azji (Indie) oraz północno-wschodniej Afryki. Całkowity czas trwania zaćmienia wyniesie około 4 godziny i 4 minuty.
Infografika prezentująca globalną widoczność zaćmienia z 25 października wraz z momentami kontaktów Księżyca z tarczą Słońca. Źródło.
Mapa Europy z naniesionymi liniami procentowego zakrycia tarczy Słońca przez Księżyc podczas zaćmienia 25 października 2022 r. Źródło.
W Polsce zaćmienie będzie widoczne jako średnio głębokie zaćmienie częściowe. Najlepsze warunki do obserwacji, zarówno pod względem długości trwania zaćmienia jak i głębokości zakrycia tarczy słonecznej będą na północnym-wschodzie naszego kraju. Im bliżej południowo-zachodnich granic Polski, tym krótsze i płytsze będzie zaćmienie. Zaćmienie rozpocznie się w godzinach około południowych, nieco ponad godzinę później nastąpi faza maksymalna, natomiast koniec zaćmienia przypadnie około godziny 13:30. Zaćmienie potrwa w zależności od regionu Polski od 2 godzin 10 minut do 2 godzin 20 minut – różnica w czasie trwania jak widać jest niewielka. Głębokość fazy maksymalnej również zależy od regionu – na południowym zachodzie Polski, Księżyc przysłoni około 34% tarczy słonecznej, natomiast na północnym-wschodzie będzie to już około 45%. Informacje dotyczące początku, fazy maksymalnej, końca zaćmienia, oraz czasu trwania i wielkości fazy maksymalnej dla największych miast Polski znajdują się poniżej.
Opracowanie własne – Kalendarz astronomiczny na 2022 rok.
Porównanie stopnia przysłonięcia tarczy Słońca w południowo-zachodniej, środkowej i północno-wschodniej części Polski. Wizualizacja – Stellarium.
Obserwacje zaćmienia
Obserwacje Słońca choć nie są jakieś szczególnie skomplikowane, to należy zaznaczyć, że bez odpowiedniego przygotowania mogą być dla nas niebezpieczne. Problem polega w niezwykłym blasku naszej dziennej gwiazdy, która razi nas gdy tylko na nią spojrzymy, a co dopiero mówiąc o obserwacjach przez przyrządy optyczne.
Na początek najważniejsza uwaga: nigdy, pod żadnym pozorem nie obserwuj Słońca bez odpowiedniego zabezpieczenia i przygotowania! Niestosowanie się do zaleceń, które opisane zostały poniżej, grozi trwałą utratą wzroku.
Słońce można obserwować na różne sposoby; przez projekcję na ekran, przez przyrządy optyczne zaopatrzone w specjalny filtr słoneczny lub przez dedykowane obserwacjom Słońca teleskopy słoneczne.
Pierwsza metoda polega na rzutowaniu przez teleskop lub lornetkę obrazu Słońca na ekran (choćby zwykłą białą kartkę). Jest to najprostsza metoda obserwacji, jednak należy pamiętać o ostrożności podczas obserwacji. Należy uważać przede wszystkim by nie patrzeć bezpośrednio w okular teleskopu, lornetki ani nawet w szukacz. Warto również pamiętać, że nie każdy sprzęt nadaje się do tego typu obserwacji, zwłaszcza ten o plastikowych elementach, które mogą zostać zniszczone poprzez stopienie przez gorącą wiązkę światła. Również lepiej nie narażać dużych teleskopów oraz droższych akcesoriów, które niekoniecznie nadają się do tego typu obserwacji.
Przykład przeprowadzenia obserwacji Słońca metodą projekcyjną. Źródło.
Inną opcją obserwacji Słońca jest obserwacja przez odpowiedni filtr Słoneczny. Najpopularniejszym typem filtra słonecznego wykorzystywanego przez miłośników astronomii jest folia mylarowa ND 5.0. Folia ta jest przeznaczona do zamocowania na wylocie tuby teleskopu, lunety lub lornetki. Folię można kupić niemal w każdym sklepie ze sprzętem astronomicznym, w dowolnym rozmiarze, a koszt takiej folii jest niewielki, za to gwarantuje bezpieczne obserwacje powierzchni Słońca, pod warunkiem jej solidnego zamocowania. Folię można zamocować przy pomocy dedykowanych do tego celu opraw lub wykonać taką oprawę własnoręcznie choćby z tektury. Ważne jednak, żeby taka oprawa była solidnie zamocowania u wylotu tubusu teleskopu i nie miała szansy spaść przez np. mocny wiatr.
Własnoręcznie przygotowane filtry słoneczne na lornetkę. Źródło.
Folia mylarowa nadaje się również do obserwacji Słońca gołym okiem, bez przyrządów optycznych, jeśli zrobimy z niej swego rodzaju okulary słoneczne (przydatne właśnie do obserwacji zaćmień Słońca).
W podanym linku znajduje się szablon do własnoręcznego wykonania okularów do obserwacji zaćmienia Słońca. Wystarczy wydrukować taki szablon i go wyciąć (najlepiej na bloku technicznym lub odrysować szablon na kartonie), wkleić folię mylarową ND-5.0 pomiędzy dwie części głównej tarczy, dokleić zauszniki i okulary są gotowe do obserwacji. Tym sposobem możemy przygotować wiele par okularów dla naszych najbliższych i znajomych. 
Okulary przeznaczone do obserwacji Słońca gołym okiem. Źródło.
Folia mylarowa jest dostępna w każdym sklepie ze sprzętem astronomicznym. Przy zakupie należy pamiętać, że do obserwacji wizualnych przeznaczona jest folia mylarowa ND 5.0. Inny rodzaj folii – ND 3.8 nie nadaje się do obserwacji wizualnych lecz tylko do fotografii, ze względu na większą ilość przepuszczanego przez nią światła słonecznego. Bądźmy więc ostrożni co kupujemy.
Dostępne są również szklane filtry słoneczne, będące alternatywą dla folii mylarowej, jednak z uwagi na cenę oraz podatność na przypadkowe uszkodzenie, obserwatorzy Słońca częściej decydują się na tańszą folię mylarową.
Obserwacje naszej dziennej gwiazdy można również prowadzić przez dedykowane w tym celu teleskopy słoneczne. Takie teleskopy przeznaczone są tylko do obserwacji Słońca i pozwalają one na obserwacje bez potrzeby stosowania dodatkowych filtrów. Najbardziej popularne są teleskopy firm Coronado i Lunt Solar System. Teleskopy te pozwalają na obserwację Słońca w wąskim paśmie wodoru H-alfa. Dzięki temu możemy obserwować wiele detali na powierzchni naszej dziennej gwiazdy, które są niedostrzegalne w świetle widzialnym. Możemy zobaczyć szereg szczegółów Słońca, takich jak granulacje, sieć włókien na tle tarczy wraz z protuberancjami czy aktywne obszary wokół plam słonecznych. Jedynym mankamentem dla tego rodzaju sprzętu jest jego cena, jednak z pewnością wynagrodzi on widokami naszej dziennej gwiazdy.
Podsumowanie
Tegoroczne zaćmienie Słońca zbliża się wielkimi krokami. Mamy jeszcze trochę czasu na odpowiednie przygotowanie, aby przeprowadzane przez nas obserwacje były bezpieczne i które pozwolą, że będziemy mogli bez przeszkód obserwować to zjawisko. Warto również sporządzać dokumentację z przebiegu obserwacji, która urozmaici nasze obserwacje.
Oczywiście dużo zależy również od pogody, miejmy jednak nadzieję, że chmury nam nie przeszkodzą, a jeśli nawet to oby chociaż na krótki moment pozwoliły nam zobaczyć nadgryzioną przez Księżyc tarczę Słońca.
Źródła
- Kalendarz astronomiczny na 2022 rok
- https://eclipse.gsfc.nasa.gov/eclipse.html
- https://stellarium.org/pl/
