Rozpoczęliśmy kolejny rok kalendarzowy, a styczeń który go otwiera to pierwszy w całości zimowy miesiąc w roku, z charakterystycznymi niskimi temperaturami zarówno w dzień i w nocy oraz często skrzypiącym pod butami śniegiem. Noce wciąż są bardzo długie i warto byłoby je wykorzystać na obserwacje nieba, o ile oczywiście warunki pogodowe na to pozwolą. To co nas czeka na niebie w ten pierwszy w tym roku miesiąc znajdziecie w tym wpisie.
Słońce – wschody i zachody, długość dnia i wędrówka po niebie
1 stycznia Słońce wschodzi o 7:49 a zachodzi o 15:43. Dzień trwa 7 godzin i 54 minuty. Ostatniego dnia tego miesiąca, wschód Słońca przypada około 7:23 a zachód o 16:29. Dzień trwa 9 godzin i 6 minut. Różnica w długości dnia między pierwszym a ostatnim dniem miesiąca wynosi 1 godzinę i 12 minut.
W ciągu miesiąca wysokość górowania Słońca nad horyzontem zwiększy się z około 15 stopni do 20 stopni.
Od początku miesiąca, Słońce będzie wędrować po gwiazdozbiorze Strzelca, natomiast 20 stycznia przejdzie do gwiazdozbioru Koziorożca.
Warto również na bieżąco monitorować aktywność słoneczną, choćby poprzez najprostsze obserwacje plam słonecznych i obliczanie liczby Woolfa. Linki do stron poświęconych aktywności słonecznej znajdują się w zakładce PRZYDATNE LINKI, natomiast w zakładce KOSMOS NA ŻYWO znajdują się aktualizowane zdjęcia i dane dotyczące aktywności słonecznej i pogody kosmicznej.
*Czasy wschodów i zachodów Słońca podane są dla centralnej Polski (Łódź) w czasie lokalnym.
Księżyc
02.01.2022, 19:34 – Nów
09.01.2022, 19:11 – Pierwsza kwadra
18.01.2022, 00:49 – Pełnia
25.01.2022, 14:41 – Ostatnia kwadra
Perygeum – 01.01.2022, 23:55; wielkość tarczy: 33′ 22.76″
Apogeum – 14.01.2022, 10:26; wielkość tarczy: 29′ 26.97″
Perygeum – 30.01.2022, 08:11; wielkość tarczy: 32′ 59.43″
Daty najlepszej widoczności młodego sierpa Księżyca:
01.01.2022, 07:49; wysokość nad horyzontem: 7,2°; 35,7 h przed nowiem
03.01.2022, 15:45; wysokość nad horyzontem: 3,1°; 20,2 h po nowiu
Gwiazdozbiory i nocne niebo
W styczniu na nocnym niebie górują: Ryś, Bliźnięta, Rak, Orion, Mały Pies, Jednorożec oraz nad południowym horyzontem w okolicach gwiazdozbioru Oriona wznoszą się gwiazdozbiory Erydanu, Gołębia Zająca, Wielkiego Psa oraz północne rejony gwiazdozbioru Rufy. To również dobry moment na zwrócenie się jeszcze w kierunku Perseusza, Barana, Byka i Woźnicy.
Z najciemniejszymi nocami w tym miesiącu będziemy mieli do czynienia w pierwszej dekadzie stycznia, z uwagi na nów Księżyca wypadający 2 stycznia, oraz w ostatnie dni miesiąca z uwagi na ostatnią kwadrę wypadającą 25 stycznia. Warto wykorzystać tę okazję do pierwszych w tym roku obserwacji nocnego nieba.
Konstelacje widoczne na niebie w styczniu, od strony południowej po zenit. Mapka dla 15 stycznia, godz. 00:00 CET.
Obiekty głębokiego nieba
Myśląc o styczniowym wieczornym niebie, na pewno w pierwszej chwili skupimy się na okolicach gwiazdozbiorów Byka i Oriona. W Byku znajdują się dwa bardzo popularne obiekty: gromada otwarta M45 zwana Plejadami i pozostałość po supernowej – M1 czyli Mgławica Krab. O ile do obserwacji Plejad nie potrzebujemy żadnego sprzętu optycznego gdyż najjaśniejsze gwiazdy gromady są bez trudu widoczne gołym okiem, tak do obserwacji mgławicy Kraba potrzebujemy przynajmniej mocnej lornetki a najlepiej średniego teleskopu. Oprócz Plejad warto skupić uwagę na jej siostrzaną gromadę – Hiady, które ze względu na swoje spore rozmiary czasem bywa pomijana w obserwacjach.
W gwiazdozbiorze Oriona oprócz tak bardzo już oklepanej mgławicy M42 znajdziemy inne obiekty warte uwagi jak przykładowo inny obiekt z katalogu Messiera w Orionie – mgławicę M78. Jest to mgławica refleksyjna, o jasności ok. +8,3 mag. Znajduje się około 2,5 stopnia na północny wschód od gwiazdy Alnitak (ζ Ori +1,85 mag), a do jej obserwacji wystarczy średniej wielkości lornetka lub niewielki teleskop. Poza mgławicami, warto przeczesywać niebo w gwiazdozbiorze Oriona w poszukiwaniu gromad otwartych których tam nie brak, choćby NGC 1981 (będącej północną sąsiadką mgławicy M42) NGC 2169 czy NGC 1662.
Miłośnicy poszukiwań gromad gwiazd mogą również spojrzeć w gwiazdozbiory Bliźniąt (Messier 35), Raka (Messier 44), czy gwiazdozbiór Jednorożca który mimo że jest stosunkowo słaby to za to jest szczególnie bogaty w gromady gwiazd (np. Messier 50), ze względu na przebiegający przez ten gwiazdozbiór pas Drogi Mlecznej.
Okolice konstelacji Jednorożca i Wielkiego Psa oraz widoczne w nich obiekty głębokiego nieba, 15 stycznia, godz. 23:00 CET.
Planety
Merkury – widoczny przez pierwszą połowę stycznia nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, na tle łuny zachodzącego Słońca. 7 stycznia znajdzie się w maksymalnej elongacji wschodniej (19,22°), natomiast 23 stycznia znajdzie się w koniunkcji dolnej ze Słońcem.
Wenus – w pierwszych dniach stycznia widoczna jeszcze wieczorem, nisko nad południowo zachodnim horyzontem. 9 stycznia planeta znajdzie się w koniunkcji dolnej ze Słońcem, przechodząc następnie na niebo poranne. Już kilka dni po koniunkcji dolnej, Wenus będzie brylować o świcie jeszcze nisko nad południowo-wschodnim horyzontem, ale z każdym kolejnym dniem będzie widoczna coraz wyżej i na ciemniejszym niebie.
Przez cały miesiąc, Wenus będzie przemierzać konstelację Strzelca. 1 stycznia faza planety będzie wynosić zaledwie 2% przy wielkości tarczy rzędu nieco ponad 1 minuty kątowej, natomiast końcem miesiąca faza wzrośnie do 15,1% a rozmiary tarczy zmaleją do 49,3 sekund kątowych. Blask planety wzrośnie z -4,22 mag do -4,85 mag. Do obserwacji tarczy i faz planety potrzebujemy przynajmniej lornetki lub niewielkiego teleskopu. Wraz z upływem dni, bez trudu będziemy w stanie zaobserwować rosnącą fazę planety i malejące rozmiary kątowe jej tarczy.
Mars – widoczny na niebie porannym wschodząc na jaśniejącym już niebie. Jednak z powodu niewielkiej jeszcze odległości od Słońca, jego obserwacje będą utrudnione. Jasność czerwonej planety praktycznie się nie zmieni, z +1,51 mag na początku miesiąca do +1,47 mag pod jego koniec, a rozmiar kątowy tarczy wzrośnie nieznacznie z 4,0 do 4,3 sekund kątowych.
Jowisz – sezon obserwacyjny Jowisza dobiega już niemal końca. Planeta widoczna jest jeszcze wieczorem nad południowo-zachodnim horyzontem, przemierzając gwiazdozbiór Wodnika. Blask planety zmaleje z -2,13 mag do -2,05 mag, a rozmiar tarczy z 35,41 do 33,64 sekund kątowych. Do obserwacji Jowisza i jego czterech najjaśniejszych księżyców potrzebujemy co najmniej lornetki, a szczegóły tarczy dostrzeżemy dopiero przez teleskop.
Saturn – okres jego widoczności w tym sezonie dobiega końca. Planeta widoczna jest krótko o zmroku, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, w gwiazdozbiorze Koziorożca. W sumie na dostrzeżenie Saturna na niebie wieczornym będziemy mieć czas przez pierwszą połowę miesiąca, później będzie ginąc w blasku zachodzącego Słońca. Jasność planety wynosi na początku miesiąca +0,77 mag by końcem miesiąca nieznacznie wzrosnąć do +0,71 mag. Tarcza planety (razem z systemem pierścieni) zmaleje z 36,03 do 35,53 sekund kątowych. Na początku lutego znajdzie się w koniunkcji ze Słońcem.
Uran – widoczny przez pierwszą część nocy w gwiazdozbiorze Barana. W styczniu jasność planety nieznacznie zmaleje z +5,75 do +5,81 magnitudo, a wielkość tarczy planety również nieznacznie spadnie z 3,67 do 3,58 sekund. Obie te różnice w jasności i wielości tarczy są dla obserwatora niezauważalne i bez większego znaczenia praktycznego. Do obserwacji Urana potrzebujemy co najmniej lornetki i ciemne niebo. Dostrzeżenie tarczy planety wymaga większego teleskopu oraz naprawdę dużego powiększenia.
18 stycznia planeta zakończy swój ruch wsteczny na tle gwiazd.
Neptun – widoczny wieczorem nad południowo-zachodnim horyzontem w gwiazdozbiorze Wodnika. Tak jak w przypadku Jowisza, również jego sezon obserwacyjny dobiega końca. Wielkość tarczy planety nieznacznie spadnie z poziomu 2,26 do 2,23 sekund, a jasność Neptuna również zmaleje z +7,80 do +7,82 magnitudo. Obie te wartości tak jak w przypadku Urana, nie mają wielkiej wartości praktycznej dla posiadaczy nawet większych teleskopów. Do obserwacji Neptuna potrzebne jest ciemne niebo oraz co najmniej lornetka.
Koniunkcje (separacja do 6 stopni)
4.01.2022 – Koniunkcja Księżyca z Saturnem. Po zachodzie Słońca, nad południowo-zachodnim horyzontem. Separacja około 5 stopni. Księżyc w fazie 5%, na wysokości ok. 6,5 stopnia, natomiast Saturn na wysokości 11,5 stopnia. Nieco ponad 7,5 stopnia na prawo od Księżyca będzie znajdował się Merkury (dane na ok. 16:30 CET).
11.01.2022 – Koniunkcja Księżyca z Uranem w gwiazdozbiorze Barana (wieczorem). Separacja między obiektami wyniesie niecałe 3 stopnie. Księżyc w fazie 69%.
13.01.2022 – Koniunkcja Księżyca z planetą karłowatą Ceres. Do największego zbliżenia dojdzie około 01:00 CET, a separacja między obiektami wyniesie mniej niż pół stopnia.
13.01.2022 – Koniunkcja Księżyca z gromadą otwartą Plejad. Widoczna całą noc. Do największego zbliżenia dojdzie gdy oba obiekty będą już pod horyzontem. Separacja między obiektami na godzinę przed zachodem (ok. 02:45 CET) wyniesie około 4,5 stopnia. Księżyc w fazie 79%.
13.01.2022 – Koniunkcja Księżyca z gromadą otwartą Hiad. Widoczna wieczorem. Separacja między obiektami wyniesie około 6 stopni. Księżyc będzie znajdował się w fazie 84%.
29.01.2022 – Koniunkcja Księżyca z Marsem. Nad ranem, nisko nad południowo-wschodnim horyzontem. Separacja między obiektami wyniesie niecałe 6 stopni. Księżyc w fazie 12%. Na lewo od Marsa, w odległości nieco ponad 10 stopni i nieco wyżej, będzie świecić Wenus.
Inne zjawiska
03.01.2022 – Maksimum Kwadrantydów. Radiant w gwiazdozbiorze Wolarza. Okres aktywności roju: 28.12-12.01. Tegoroczne maksimum: 3 stycznia, 21:40 CET. ZHR ≈ 120 (60-200).
06.01.2022 – Zakrycie gwiazdy τ Aqr/71 Aqr (Tau Wodnika) przez Księżyc. Zjawisko będzie można zaobserwować na niebie wieczornym, około godziny 17:12 CET (dokładna godzina zakrycia dla różnych lokalizacji może się różnić, dlatego warto ją wcześniej sobie sprawdzić dla swojego miejsca zamieszkania). Do zakrycia dojdzie na wysokości około 20 stopni nad horyzontem przy fazie Księżyca wynoszącej 20%. Gwiazda τ Aqr o jasności +4,05 mag zniknie za ciemnym brzegiem tarczy Księżyca, natomiast odkrycie nastąpi nieco ponad godzinę później, około 18:17 CET po oświetlonej części tarczy naturalnego satelity Ziemi.
13.01.2022 – Opozycja planetoidy (7) Iris. Planetoidę odnajdziemy w gwiazdozbiorze Bliźniąt, jej jasność wyniesie +7,7 mag.
