Grudzień to ostatni miesiąc roku, ale pierwszy który bezpośrednio kojarzy nam się z zimą. Gdyby nie niskie temperatury i często skrzypiący lub chlupoczący pod butami śnieg, byłby to niemal idealny czas na komfortowe nocne obserwacje. Mimo to, gdy nadarzy się okazja, warto wykorzystać pogodne, długie noce na obserwacje. To co czeka nas prze najbliższy miesiąc na niebie, znajdziecie w tym wpisie.
Wschody i zachody Słońca
1 grudnia Słońce wschodzi o 7:27 a zachodzi o 15:35. Dzień trwa 8 godzin i 8 minut. Ostatniego dnia tego miesiąca i roku, wschód Słońca jest o 7:49 a zachód o 15:42. Dzień trwa 7 godzin i 53 minuty. Różnica w długości dnia między pierwszym a ostatnim dniem miesiąca wynosi 15 minut.
Od początku miesiąca, Słońce będzie wędrować po gwiazdozbiorze Wężownika, natomiast 18 grudnia przejdzie do gwiazdozbioru Strzelca.
21 grudnia o godzinie 16:59 dojdzie do przesilenia zimowego, a więc początku astronomicznej zimy. Tego dnia słońce wzejdzie około 7:47 a zajdzie o 15:34. Długość dnia wyniesie 7 godzin i 47 minut.
*Czasy wschodów i zachodów Słońca podane są dla centralnej Polski (Łódź) w czasie lokalnym.
Fazy Księżyca
04.12.2021, 08:43 – Nów
11.12.2021, 02:35 – Pierwsza kwadra
19.12.2021, 05:35 – Pełnia
27.12.2021, 03:24 – Ostatnia kwadra
Perygeum – 04.12.2021, 11:06
Apogeum – 18.12.2022, 03:16
Gwiazdozbiory i nocne niebo
W grudniu na nocnym niebie górują: Żyrafa, Woźnica, Perseusz, Ryś, Byk, Bliźnięta, Orion. Nad południowym horyzontem wokół gwiazdozbioru Oriona wznoszą się gwiazdozbiory Erydanu, Gołębia Zająca, Wielkiego Psa i Jednorożca. To również dobry moment na zwrócenie się jeszcze w kierunku Pegaza, Andromedy, Ryb i Wieloryba.
Z najciemniejszymi nocami w tym miesiącu będziemy mieli do czynienia w pierwszej dekadzie grudnia, z uwagi na nów Księżyca wypadający 4 grudnia. Warto wykorzystać tę okazję do ostatnich w tym roku obserwacji nocnego nieba zwłaszcza, że będzie szansa na obserwację jasnej komety C/2021 A1 (Leonard), o której parę słów w dalszej części tekstu.
Konstelacje widoczne na niebie w grudniu, od strony południowej po zenit. Mapka dla 15 grudnia, godz. 00:00 CET.
Obiekty głębokiego nieba
Niebo przełomu jesieni i zimy jest bogate w różnorakie obiekty, te bardzo spektakularne jak i te na które rzadko kiedy zwracamy uwagę. Spoglądając w grudniowe wieczorne niebo, na pewno w pierwszej chwili skupimy się na okolicach gwiazdozbiorów Byka i Oriona. W Byku znajdują się dwa bardzo popularne obiekty: gromada otwarta M45 zwana Plejadami i pozostałość po supernowej – M1 czyli Mgławica Krab. O ile do obserwacji Plejad nie potrzebujemy żadnego sprzętu optycznego gdyż najjaśniejsze gwiazdy gromady są bez trudu widoczne gołym okiem, tak do obserwacji mgławicy Kraba potrzebujemy przynajmniej mocnej lornetki a najlepiej średniego teleskopu. Oprócz Plejad warto skupić uwagę na jej siostrzaną gromadę – Hiady, które ze względu na swoje spore rozmiary czasem bywa pomijana w obserwacjach.
W gwiazdozbiorze Oriona oprócz tak bardzo już oklepanej mgławicy M42 znajdziemy inne obiekty warte uwagi jak przykładowo inny obiekt z katalogu Messiera w Orionie – mgławicę M78. Jest to mgławica refleksyjna, o jasności ok. +8,3 mag. Znajduje się około 2,5 stopnia na północny wschód od gwiazdy Alnitak (ζ Ori +1,85 mag), a do jej obserwacji wystarczy średniej wielkości lornetka lub niewielki teleskop. Poza mgławicami, warto przeczesywać niebo w gwiazdozbiorze Oriona w poszukiwaniu gromad otwartych których tam nie brak, choćby NGC 1981 (będącej północną sąsiadką mgławicy M42) NGC 2169 czy NGC 1662.
Konstelacje i obiekty głębokiego nieba widoczne na niebie w zenicie, 15 grudnia, godz. 00:00 CET.
Planety
Merkury – przez praktycznie cały grudzień niewidoczny. Jedynie w ostatnich dniach grudnia, można podejmować próby jego odszukania, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, na tle łuny zachodzącego Słońca.
Wenus – widoczna wieczorem nad południowo zachodnim horyzontem. 1 grudnia planeta zachodzi około 18:15 CET, natomiast ostatniego dnia miesiąca około 17:00 CET. W obserwacjach będzie utrudniać szybki zachód planety za horyzont, oraz niskie położenie nad horyzontem, które nie będzie większe niż 10-12 stopni w momencie zachodu Słońca. Przez grudzień, Wenus będzie przemierzać konstelację Strzelca. Na początku miesiąca faza planety będzie wynosić 28,2% przy wielkości tarczy rzędu 39,17 sekund kątowych, natomiast końcem miesiąca faza zmaleje do 2,7% a rozmiary tarczy wzrosną do 60 sekund czyli 1 minuty kątowej. Blask planety wzrośnie z -4,88 mag do -4,24 mag. Do obserwacji tarczy i faz planety potrzebujemy już tylko lornetki lub niewielkiego teleskopu. Wraz z upływem dni, bez trudu będziemy w stanie zaobserwować malejącą fazę planety i zwiększające się jej rozmiary kątowe. Na początku stycznia Wenus znajdzie się w koniunkcji dolnej ze Słońcem.
Mars – widoczny na niebie porannym wschodząc na jaśniejącym już niebie. Jednak z powodu niewielkiej jeszcze odległości od Słońca, jego obserwacje będą utrudnione. Jasność czerwonej planety praktycznie się nie zmieni, z +1,54 mag na początku miesiąca do +1,51 mag pod jego koniec, a rozmiar kątowy tarczy wzrośnie z 3,8 do 4,0 sekund kątowych.
Jowisz – planeta widoczna jest wieczorem nad południowo-zachodnim horyzontem, przemierzając przez pierwszą połowę miesiąca gwiazdozbiór Koziorożca, by następnie 14 grudnia przejść do gwiazdozbioru Wodnika. Blask planety zmaleje z -2,28 mag do -2,13 mag, a rozmiar tarczy z 38,30 do 35,44 sekund kątowych. Do obserwacji Jowisza i jego czterech najjaśniejszych księżyców potrzebujemy co najmniej lornetki, a szczegóły tarczy dostrzeżemy dopiero przez teleskop.
Saturn – okres jego najlepszej widoczności jest już daleko za nami. Planeta podobnie jak Jowisz widoczna jest na wieczornym niebie, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, w gwiazdozbiorze Koziorożca. Saturn na początku miesiąca zachodzi około 4 godziny po Słońcu, a ostatniego dnia miesiąca już ok. 1,5 godziny po nim. Jasność planety wynosi na początku miesiąca +0,73 mag by końcem miesiąca nieznacznie zmaleć do +0,77 mag. Tarcza planety (razem z systemem pierścieni) zmaleje z 37,25 do 36,04 sekund kątowych.
Uran – widoczny jest większą część nocy w gwiazdozbiorze Barana. W grudniu jasność planety nieznacznie zmaleje z +5,70 do +5,75 magnitudo, a wielkość tarczy planety również nieznacznie spadnie z 3,74 do 3,67 sekund. Obie te różnice w jasności i wielości tarczy są dla obserwatora niezauważalne i bez większego znaczenia praktycznego. Do obserwacji Urana potrzebujemy co najmniej lornetki i ciemne niebo. Dostrzeżenie tarczy planety wymaga większego teleskopu oraz naprawdę dużego powiększenia.
Neptun – widoczny nad południowym i południowo-zachodnim horyzontem w pierwszej połowie nocy. Ostatnia planeta Układu Słonecznego przemierza gwiazdozbiór Wodnika. Wielkość tarczy planety nieznacznie spadnie z poziomu 2,30 do 2,26 sekund, a jasność Neptuna również zmaleje z +7,76 do +7,80 magnitudo. Obie te wartości tak jak w przypadku Urana, nie mają wielkiej wartości praktycznej dla posiadaczy nawet większych teleskopów. Do obserwacji Neptuna potrzebne jest ciemne niebo oraz co najmniej lornetka.
Koniunkcje
6.12.2021 – Koniunkcja Księżyca z Wenus. Po zachodzie Słońca, nad południowo-zachodnim horyzontem. Separacja około 6,5 stopnia. Księżyc w fazie 8%, na wysokości ok. 5 stopni, natomiast Wenus na wysokości ok. 10 stopni.
9.12.2021 – Koniunkcja Księżyca z Jowiszem. Na wieczornym niebie; separacja około 6 stopni. Księżyc w fazie 35%.
16/17.12.2021 – Koniunkcja Księżyca z gromadą otwartą Plejad. Widoczna całą noc. Do największego zbliżenia dojdzie około północy, separacja między obiektami wyniesie około 4,5 stopnia. Księżyc w fazie 95%.
17.12.2021 – Koniunkcja Księżyca z gromadą otwartą Hiad. Widoczna całą noc. Separacja między obiektami wyniesie około 5-6 stopni. Księżyc będzie znajdował się w fazie 98%.
Inne zjawiska
Pierwsza połowa grudnia – kometa C/2021 A1 (Leonard). Już teraz kometa jest łatwym obiektem lornetkowym, jednak największy spektakl będziemy mieć w okolicach drugiej dekady miesiąca, kiedy powinna być widoczna gołym okiem. Szczegółowy wpis o tej komecie znajduje się POD TYM LINKIEM.
13/14.12.2021 – Maksimum Geminidów. Szczegółowy wpis poświęcony tegorocznym Geminidom znajduje się POD TYM LINKIEM.
